Türkmenistanda ymamlar Gurban baýramynyň öňüsyrasynda, ýurtda dowam edýän et gytçylygynyň fonunda, metjitlere barýan adamlaryň arasynda 'gurbanlyk öldürmegiň parz däldigini' wagyz edýärler. Bu aralykda, häkimiýetler käbir sebitlerde baýrama niýetläp, gurnalan hiňňildikleri söküp başlady.
Gurban baýramy türkmen halkynyň arasynda öňden gelýän däp-dessurlaryň hatarynda milli baýramçylyklaryň biri hökmünde bellenip geçilýär we gurby çatan adamlar gurbanlyk hökmünde köplenç mal öldürip – goýun, geçi, sygyr, öküz ýa-da düýe soýup, sadaka berýär. Şol bir wagtda, gurbanlyk belleýän beýleki käbir halklardan tapawutlylykda, hususan-da türkmen ýaşlarynyň arasynda ‘hiňňildikde uçmak’ däbi asyrlarboýy saklanyp gelýär.
Ýöne ýurtda indi ençeme aý bäri dowam edýän et gytçylygy 'gurbanlyk soýmak' däpleriniň amal edilmegini çäklendirip başlady, galyberse-de häkimiýetler öňden gelýän “hiňňildikde uçmak” däplerine gaýtadan garap başlady.
'Hökman däl'
“Balkan welaýatynyň Türkmenbaşy etrabynyň ymamy geçen anna güni metjide baran jemagata Gurban baýramynda mal öldürmegiň hökmany talap bolmandygyny, onuň parz däldigini wagyz etdi” diýip, Balkan welaýatynyň birnäçe ýaşaýjysy Azatlyk Radiosynyň habarçysyna gürrüň berdi.
Şeýle wagyz-nesihat işleri ýurt boýunça et we et önümleriniň bahalarynyň yzygiderli ýokarlanýan pursatlaryna gabat gelýär.
Şu günler günbatar welaýatyň bazarlarynda “bir kilogram goýun eti 90 manat, sygyr eti 105 manat” diýip, alyjylar aýdýar.
Gurban baýramynyň anyk senesi Türkmenistanda prezidentiň permany bilen kesgitlenýär. Şu ýyl bu baýramyň iýun aýynyň birinji hepdesiniň ahyrlaryna gabat gelmegine garaşylýar.
Metjitlerde bat berlen wagyzlaryň fonunda, Balkan welaýatynda Azatlyk Radiosynyň habarçysy bilen gürrüňdeş bolan ýerli ýaşaýjylaryň birnäçesi halk arasynda, hakykatdan-da, gurby çatmasa-da karz pul alyp, mal satyn alyp, ‘gurbanlyk öldürmäge’ çalyşýan adamlara ýygy-ýygydan duş gelse bolýandygyny aýdýarlar. Din ruhanylary günbatar sebitde, görnüşinden, şu meselä hem ‘çyra tutmaga’ çalyşýan ýaly bolup görünýär.
Türkmenistanda soňky birnäçe aý bäri et üpjünçiliginiň ýagdaýy has-da ýaramazlaşdy, bahalar yzygiderli gymmatlaýar.
Azatlyk Radiosynyň habarçysy 11-nji maýda Lebap welaýatynyň administratiw merkezi bolan Türkmenabat şäherinde sygyr etiniň bahasynyň 90 manada çykandygyny habar berdi. Şonda bu baha Türkmenistanda etiň bahasy boýunça täze rekord hökmünde hasaba alnypdy. Ýöne Balkan welaýatyndaky täze bahalar bu rekordy täzeledi.
'Zaýa bolýar'
Günbatar sebitde ymamlardan daşary, häkimlik resmileri we beýleki käbir jemgyýetçilik guramalarynyň wekilleri hem ilat arasynda halk maslahatlaryny geçirip, baýramçylykda adamlary “tygşytly bolmaga hem-de zaýaçylygynyň öňüni almaga” çagyrýarlar.
“Kärdeşler arkalaşygynyň Balkan welaýat bölüminiň başlygy işgärler bilen duşuşyk geçirip, Gurban baýramynda mal öldürmezligi tabşyrdy” diýip, bir ýerli ýaşaýjy aýdýar.
Ýerli häkimligiň bir söwda resmisi Azatlyk Radiosynyň habarçysy bilen anonim söhbetdeşlikde Gurban baýramynda köpçülikleýin berilýän gurbanlyk sadakalarynyň arasynda, etiň bahasynyň 15 göterim çemesi gymmatlamagyna garaşylýandygyny aýdýar.
Resmiler mundan ozal geçirilen ýapyk barlaglara salgylanyp, Gurban baýramynyň yz ýany her ýylda ýurduň dürli sebitlerinde et zaýaçylygynyň hasaba alynýandygyny aýdýarlar we bu ýagdaýa her bir maşgalanyň “gurbanlyk soýmaga ürç etmeginiň” sebäp bolýandygyny belleýärler.
Azatlyk Radiosy bu maglumatlar boýunça ýerli häkimliklerden, metjitleriň ymamlaryndan, galyberse-de Balkan welaýat Kärdeşler arkalaşygyndan resmi teswir alyp bilmeýär.
Bir tarapda, ymamlar et gytçylygynyň fonunda hemmelere “gurbanlyk soýmagyň” parz däldigini düşündirýär, beýleki tarapdan häkimiýetler mallaryň köpçülikleýin soýulmagyny azaltmak arkaly, “zaýaçylygyň öňüne geçmäge” çalyşýar.
Din alymlaryna görä, gurbanlyk soýmak sünni yslamyň hanefi meshebine görä, wajyp hasaplanýar, şafi meshebine görä bolsa, sünnet hasaplanýar. Ulamalar yslam dinine eýerýän adamlar üçin, “wajyp” we “sünnet” hasaplanýan ybadatlaryň “parz ybadatlar ýaly” hökmany talap däldigini aýdýarlar.
'Käbir hiňňildikler sökülýär'
Bu aralykda, paýtagt Aşgabadyň käbir ýaşaýyş toplumlarynda häkimiýetler hususy hojalyklar tarapyndan gurnalan “hiňňildikleriň” sökülmegini talap edýär.
“Birnäçe hojalyk öz aralarynda pul toplap, Gurban baýramynda köpçülik bolup uçar ýaly, hiňňildik gurdurypdy, ýöne häkimiýetler munuň sökülmegini talap edýär” diýip, bir paýtagt ýaşaýjysy Azatlyk Radiosynyň habarçysyna gürrüň berdi.
Uly ýaşly beýleki bir ýaşaýjy Azatlyk Radiosynyň habarçysy bilen gürrüňdeşlikde garaşsyzlyk gazanylaly bäri, ýurtda şeýle baýramlaryň rahat bellenilmegine rugsat berlip gelinýändigini, ýöne sowetler döwründe Gurban baýramynda hiňňildik uçmaga-da ýol berilmändigini ýatlady.
“Häzir ýene şol sowetler döwründäki ýaly gadagançylyklar gaýtadan güýçlenip başlaýan çemeli” diýip, ýaşuly aýtdy.
“Häkimiýetler ilatyň baýramçylyk däplerine gatyşmak bilen, ýurtda kimiň hojaýyndygyny adamlaryň gözüne basyp görkezjek bolýar” diýip, ol sözüniň üstüni ýetirdi.
Azatlyk Radiosy paýtagtda käbir hususy hiňňildikleriň häkimiýetler tarapyndan gopardylmagy barada şäher häkimliginden resmi teswir alyp bilmeýär.
Gadyrly okyjy, siz Telegram we WhatsApp tilsimleriniň messenjerleri arkaly Azatlyk Radiosy bilen howpsuz ýagdaýda habarlaşyp bilersiňiz. Telefon belgileri: +420 724 168 989 we +420 773 797 383.
Türkmenistanda VPN ulgamlary arkaly işleýär. Siz şu meýl: azathabar@derweze.net we sep arkaly biziň mugt Psiphon3 VPNulgamymyzy Android ulgamlary üçin ýükläp bilersiňiz. Azatlyk Radiosy siziň şahsyýetiňiziň doly gizlinligini kepillendirýär.
Forum